Nazwa miejscowości ma charakter dzierżawczy. Pochodzi ona od staropolskiego imienia lub przezwiska Krokosz, które należało do założyciela osady. Słowo to wychodzi się od przymiotnika „krótki” istniejącego w dawnej polszczyźnie, a pochodzącego z języka staroczeskiego. Oznacza on tyle co „łagodny”, „spokojny”, „pokorny”.

Najstarszy zapis nazwy pochodzi z 1405 r. i brzmiał on „Crothoszino”. Kolejne formy to „Crothoschino” i „Crotoschyn”. Nastąpiła tu zmiana rodzaju z nijakiego na męski. W drugiej połowie XVI wieku zapisywano ją tak jak obecnie, czyli „Krotoszyn”, nieco później przekształciła się w „Krotoszyń”. Stało się to na skutek spotykanej po dziś dzień na południe Wielkopolski wymowy dialektycznej, która polega na przejściu „n” w „ń” po „i” bądź „y”. Sprawia ona, że zamiast powiedzieć np. „malina” czy „pierzyna” powiemy „malina” i „pierzynia”. Pod koniec XVII wieku powraca obecna nazwa.

Legenda podaje zaś, iż na terenie dzisiejszego Starego Krotoszyna mieszkał rycerz Krot. Podarował on swojemu synowi część włości, na których ten wybudował dwór. Od tego czasu ludzie zaczęli mawiać: „Tam mieszka Ktor- a tam Krota Syn”. Z biegiem lat z połączeniem wyrazów „Ktor” i „Syn” powstała nazwa „Krotoszyn”.

Położenie
Krotoszyn położony jest w południowej części województwa wielkopolskiego, na granicy dwóch ważnych regionów gospodarczych: Wielkopolski i Dolnego Śląska. Pod względem geograficznym okoliczny teren leży w południowej części Wysoczyzny Kaliskiej, na wysokości 135-140 m n.p.m. Krzyżują się tutaj ważne szlaki komunikacji krajowej i drogowej. Powierzchnia Miasta i Gminy Krotoszyn wynosi 259 km2, z tego na miasto przypadają 23 km2, na gminę natomiast 236 km2. Na tym obszarze mieszka 41.344 osób, w tym 29.937 to mieszkańcy Krotoszyna (stan na 31.12.2010 r.).

Przy drodze „prasolnej”
W okresie I Rzeczypospolitej Krotoszyn był własnością polskich rodów szlacheckich i magnackich. Jego rozkwit datuje się od ostatniej ćwierci XVI wieku, kiedy miasto przeszło w ręce potężnego rodu Rozdrażewskich. Rozwinęły się tu handel i rzemiosło, zwłaszcza piwowarstwo i tkactwo. Przez miasto wiodła droga „prasolna”, którą przewożono sól z kopalni małopolskich przez Śląsk do Wielkopolski. W tym czasie Krotoszyn stał się na krótko ośrodkiem braci czeskich, dla których Jan Rozdrażewski – sam będąc dysydentem – ufundował murowany kościół (obecna fara pw. św. Jana Chrzciciela). W I poł. XVII wieku przybyła do Krotoszyna pierwsza grupa osadników niemieckich – protestantów, uchodźców religijnych ze Śląska.

W późniejszym okresie miasto zaczęło podupadać na skutek nawiedzających je klęsk pożarów i epidemii. Zniszczenia grodu dopełniła okupacja wojsk szwedzkich (1655-1656) oraz wielki pożar: Liczba mieszkańców z blisko 3000 osób zmalała do 70 rodzin.

Wzloty i upadki miasta
Krotoszyn odzyskał świetność pod koniec XVII wieku, gdy jego właścicielem został przyjaciel króla Jana III Sobieskiego, późniejszy wojewoda poznański – Franciszek Zygmunt Gałecki. Liczba mieszkańców wzrosła do 3500 osób. Krotoszyn stał się ośrodkiem wymiennym okręgu rolniczego. Dobra krotoszyńskie słynęły z hodowli ryb w licznych stawach otaczających miasto. Odzyskaną świetność podkreślił murowany ratusz, którego budowę ukończono około 1689 roku.

W początkach XVIII wieku miasto znów podupadło w wyniku i towarzyszących im epidemii. Szczególnie dotkliwy dla Krotoszyna był drugi najazd Szwedów (1704-1717) oraz epidemia dżumy. Nastąpiła kompletna ruina miasta, a liczba ludności spadła do paruset mieszkańców.

Krotoszyn, niczym Feniks z popiołów, odrodził się ponownie w ostatnich dziesiątkach lat Polski przedrozbiorowej. Rozwojowi miasta sprzyjało nowe postępowanie ustawodawstwo kolejnego właściciela – Józefa Piławy Potockiego, który nabywając dobra krotoszyńskie w 1725 roku, zniósł przestarzałą pańszczyznę, wprowadził nowy statut miejski i ulgi na osiedlających się rzemieślników. W czasach Potockiego miasto miało brukowane ulice, zorganizowaną straż ogniową, zegar miejski i wodociągi. Liczba mieszkańców wzrosła do 4000.

W 1731 Potocki sprowadził do Krotoszyna zakon trynitarzy, a jego żona, Ludwika z Mniszchów, wzniosła obok klasztoru murowany kościół pw. św. Piotra i Pawła (w miejscu wcześniejszego, drewnianego).

W rękach pruskich
Po drugim rozbiorze Polski w 1793 roku Krotoszyn przeszedł w ręce pruskie. Utworzony został powiat krotoszyński. Niemcy stworzyli tu ośrodek administracyjny i sądowy. Nasilił się napływ ludności niemieckiej, zwłaszcza rodzin urzędniczych. W 1819 roku rząd pruski przekazał dobra krotoszyńskie księciu Karolowi von Thurn und Taxi. Odtąd miasto wraz z okolicznymi dobrami tworzyło tzw. Księstwo Krotoszyńskie.

W połowie XIX wieku Krotoszyn liczył prawie 8000 mieszkańców i był czwartym co do wielkości miastem Wielkopolski. Całkowicie upadło tkactwo, rozwinęły się natomiast kuśnierstwo i szewstwo. Zasadniczy przełom w rozwoju miasta nastąpił w ostatnim ćwierćwieczu XIX i na początku XX wieku. W 1875 wybudowano kolej, powstały liczne zakłady przemysłowe, szkoły i gmachy urzędowe. W 1913 roku Krotoszyn liczył ponad 1300 mieszkańców z czego około 50% stanowili Niemcy.

Droga do niepodległości
Ostatnie dziesięciolecia XIX i początki XX wieku to także okres nasilonej germanizacji. W obronie przed zniemczeniem Polacy zakładali liczne organizacje światowe, kulturowe i gospodarcze, takie jak Towarzystwo Czytelni Ludowych, Banki Ludowe, Kółko Rolnicze, Towarzystwo Przemysłowe i wiele innych.

Po I wojnie światowej, 1 stycznia 1919 roku, Krotoszyn został wyzwolony przez powstańców wielkopolskich i znalazł się w granicach odrodzonego państwa polskiego. W walkach powstańczych brali udział mieszkańcy Krotoszyna. Miasto utrzymało swój dotychczasowy charakter rolniczo-przemysłowy. Jego spokojny i rytmiczny rozwój przerwał wybuch II wojny światowej.

W wojnie obronnej Polski brał udział stacjonujący w Krotoszynie 56 Pułk Piechoty Wlkp. W latach okupacji hitlerowskiej znaczną część ludności wysiedlono do Generalnej Guberni i wywieziono na roboty przymusowe do Niemiec, ponad 420 mieszkańców zginęło w więzieniach i obozach koncentracyjnych.

Po wyzwoleniu 23 stycznia 1945 roku przez Armię Czerwoną, Krotoszyn pozostał siedzibą powiatu oraz władz miejsko-gminnych. W mieście wzniesiono szereg bloków mieszkalnych, a na obrzeżach powstały osiedla domków jednorodzinnych. Rozbudowano i zmodernizowano istniejące już wcześniej zakłady przemysłowe oraz pobudowano nowe przedsiębiorstwa.

„Płyta krotoszyńska”
Krajobraz okolic Krotoszyna zawdzięczamy lodowcowi skandynawskiemu, który kilkakrotnie nasuwał się i opuszczał teren Wielkopolski. Widzimy płaską równicę o dobrych glebach, zajętą częściowo przez kompleksy leśne. Równina, zajęta przez uprawy rolne, stwarza możliwość podziwiania dalekich panoram. Na jej określenie używa się pojęcia „płyty krotoszyńskiej”.

Klimat w tym rejonie jest podobny do klimatu całej Wielkopolski. Wody to przede wszystkim rzeczki, strumienie i zbiorniki sztuczne. W samym Krotoszynie znajduje się na półnaturalny zbiornik wody Jezioro Odrzykowskie.

Roślinność to głównie uprawy rolne. Ciekawsze i bardziej zróżnicowane typy roślinności znaleźć można na obszarach leśnych. Na uwagę zasługują tutejsze lasy liściaste, zwane dąbrowami krotoszyńskimi, których znaczna część objęta jest obszarem chronionego krajobrazu. Wyższą formą ochrony jest kilka rezerwatów przyrody, na przykład czterohektarowy rezerwat „Baszków” lub czterokrotnie od niego większy „Dąbrowa koło Biadek”.

Gmina zaprasza przybywających gości do poznania walorów tych miejsc. Można do nich dotrzeć szlakami turystycznymi, pieszo lub rowerem, indywidualnie lub biorąc udział w organizowanych imprezach turystycznych, takich jak: Rajd Zimowy, Krajoznawczy Zlot Młodzieży „Święto Roweru”, Rajd Rodzinny „Pieczenie Ziemniaka”, Rajd Szlakiem Parków i Rezerwatów, który nieustannie organizuje Oddział PTTK w Krotoszynie.

Źródła:
- Magdalena Mikołajczyk (absolwentka I LO 2005 r.)
- folder o Krotoszynie wydany przez Urząd Miejski w Krotoszynie w 2007 r.