Krotoszyn – położony w południowej części Wielkopolski, w połowie drogi między Poznaniem a Wrocławiem – został założony w 1415 roku przez Wierzbiętę z rodu Łodziów Krotoskich na mocy przywileju króla Władysława Jagiełły. Lokacje miasta na prawie magdeburskim odnowił, po wielkim pożarze w 1453 roku, król Kazimierz Jagiellończyk. Miasto powstało na południe od istniejących już wcześniej osady, nazywanej odtąd Starym Krotoszynem. Wytyczone wówczas rynek i sieć głównych ulic, mimo kilkakrotnych pożarów niszczących miasto, zachowały swój układ do dzisiaj. Dostępu do miasta broniły trzy bramy, usytuowane na głównych traktach komunikacyjnych: Koźmińska (mniej więcej na wysokości dzisiejszej ul. Słodowej), Kaliska (w miejscu, gdzie dziś ul. Kaliska łączy się z al. Powstańców Wlkp.) raz Zdunowska (na wysokości obecnej ul. 56 Pułku Piechoty Wlkp.). Na południowy zachód od rynku, na terenie oblanym wodami (w miejscu dzisiejszego pałacu) znajdował się dwór obronny dziedziców miasta.

Nazwa miejscowości ma charakter dzierżawczy i oznacza własność KROTOSZY (imię wywodzące się od staropolskiego k r o t k i = pogodny, łagodny, miły).

W okresie I Rzeczypospolitej miasto było własnością polskich rodów szlacheckich i magnackich. W XV i XVI wieku, w czasach Krotoskich i kolejnych właścicieli – Niewieskich – Krotoszyn był małym, ubogim i niewiele znaczącym miasteczkiem. Okres jego rozwoju datuje się od końca XVI wieku, od nabycia w 1570 roku dóbr krotoszyńskich przez Jana Rozdrażewskiego. Rozdrażewscy herbu Doliwa, połączywszy swoje sąsiednie posiadłości, stworzyli jedną z największych w owym czasie fortun magnackich w Wielkopolsce. W ich rękach klucz krotoszyńskich znajdował się blisko 120 lat.

W końcu XV wieku Krotoszyn stał się znaczącym w tej części Wielkopolskim ośrodkiem handlu rzemiosła, zwłaszcza piwowarstwa i tkactwa. Przez miasto wiodła w owym czasie droga „prasolna”, którą przewożono sól z kopani małopolskich przez Śląsk do Wielkopolski. Jan Rozdrażewski (sam będąc dysydentem) wprowadził do miasta wyznanie braci czeskich, dla których ufundował w 1582 roku kościół (dzisiejszą farę p.w. św. Jana Chrzciciela). Ten krótki epizod reformacyjny w historii Krotoszyna skończył się wraz ze śmiercią Jana Rozdrażewskiego.

Przypuszczalnie już od końca XV wieku osiedlali się w Krotoszynie Żydzi, którzy w następnych wiekach stanowili blisko jedną trzecią wszystkich mieszkańców miasta. W 1. poł. XVII wieku nastąpił też znaczny napływ Niemców do Krotoszyna z terenów objętych działaniami wojny trzydziestoletniej (1618-1648), zwłaszcza z pobliskiego Śląska.

Dzięki tej imigracji liczba mieszkańców wzrosła; w połowie XVII wieku wyniosła 3 000 osób. Jednak miasto ciągle podupadało na skutej nawiedzających je klęsk: pożarów i epidemii (1623, 1630, 1638, 1653). Do zadłużenia i bankructwa fortuny Rozdrażewskich (a wraz z nią dobrobytu miasta) przyczyniła się też rozrzutność dziedzictwa Jakuba Hieronima Rozdrażewskiego, który nie szczędził kosztów na utrzymanie wielkopolskiego dworu. W czasach Rozdrażewskich stary dwór Wierzbięty został przebudowany i powiększony (przypuszczalnie była to już budowla murowana).

Zniszczenia miasta dopełniła okupacja przez wojska szwedzkie (1655-1657) oraz wielki pożar (1656), z którego ocalała jedynie ulica Koźmińska. Ludność Krotoszyna zmalała do 70 mieszkańców z rodzinami.

W 1685 roku właścicielem miasta został pułkownik i przyjaciel króla Jana III Sobieskiego – późniejszy wojewoda poznański – Franciszek Zygmunt Gałecki. Pierwsze lata jego panowania były dla Krotoszyna bardzo pomyślne. Liczba mieszkańców wzrosła do 3 500 osób. Krotoszyn stał się ośrodkiem wymiennym okręgu rolniczego. Duża rolę odgrywał zwłaszcza handel ze Śląskiem. Istotne znaczenie w gospodarce dóbr krotoszyńskich miała tez hodowla ryb w licznych stawach otaczających miasto. Produkcja rolna stale wzrastała, co był związane z trzebieniem lasów i zakładaniem nowych folwarków. W czasach Gałeckiego ukończono budowlę murowanego ratusza (1689), a w latach 1692-1700 powstała nowa rezydencja właścicieli. Obok pałacu założono gród włoski oraz zwierzyniec.

W początkach XVIII wieku miasto podupadło w wyniku wojen i towarzyszących im epidemii. Szczególnie dotkliwy dla Krotoszyna był drugi najazd Szwedów (1704-1717) oraz epidemia dżumy (1708-1710). Nastąpiła kompletna ruina miasta, liczba ludności spadła po paruset mieszkańców.

Krotoszyn jeszcze raz podniósł się z upadku w ostatnich dziesiątkach lat Polski przedrozbiorowej, gdy w 1725 roku właścicielem dóbr krotoszyńskich i miasta został wojewoda kijowski – Józef Pilawa Potocki – jeden z najbogatszych magnatów Polskich. Rozwojowi miasta sprzyjało nowe postępowe ustawodawstwo (statut miejski z 1728). Szczególne znaczenie miasto zniesienie przestarzałej pańszczyzny na rzecz czynszu oraz wprowadzenie ulg dla osiedlających się rzemieślników. Rosła rola Krotoszyna jako ośrodka handlu przygranicznego zbożem i bydłem ze Śląskiem. Liczba mieszkańców zrosła do blisko 4 000. W czasach Potockiego w Krotoszynie (w granicach miasta i na przedmieściach) znajdowało się łącznie ponad 360 domów, w tym tylko 1 murowany (piętrowa kamienica we wschodniej części rynku). Miasto miało brukowane ulice, zorganizowaną straż ogniową, zegar miejski i wodociągi. Zachowały się trzy bramy miejskie, za którym rozciągały się przedmieścia: Koźmińskie, Kaliskie i Zdunowskie. W 1731 roku Józef Potocki sprowadził do Krotoszyna zakon trynitarzy, a w latach 1767-1774 jego żona Ludwika z Mniszchów, wzniosła obok klasztoru okazały kościół pod wezwaniem św. św. Piotr i Pawła.

Po drugim rozbiorze Polski w 1793 roku Krotoszyn wszedł w ręce pruskie. Utworzony został wówczas powiat krotoszyński. W roku 1807 włączono Krotoszyn do Księstwa Warszawskiego, a po Kongresie Wiedeńskim w 1815 roku miasto wróciło do Prus, włączone do Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Niemcy stworzyli w Krotoszynie ośrodek administracyjny i sądowy, powstało wiele urzędów i instytucji powiatowych. Stacjonował tu także kilkusetosobowy garnizon wojskowy. Nasilił się w tym czasie napływ ludności niemieckiej do Krotoszyna, zwłaszcza rodzin urzędniczych. Stale rozrastająca się gmina ewangelicka w już w 1970 roku wybudowała własny zbór (dziś kościół pod wezwaniem św. Andrzeja Boboli) oraz założyła przy nim szkołę.

W 1819 roku rząd pruski przekazał dobra krotoszyńskie księciu Karolowi von Thurn Und Taxis w zamian za monopol pocztowy w Nadrenii i Westefalii. Odtąd miasto wraz z okolicznymi dobrami tworzyło tzw. „Księstwo Krotoszyńskie”. Nowy właściciel przebudował pałac i założył wokół niego park w stylu angielskim.

Z tego okresu pochodzi budowa domów wzdłuż ulicy Lipowej, wytyczonej na osi zamku i kościoła ewangelickiego (zachowane do dzisiaj pastorówka i dom kantora).

W połowie XIX wieku Krotoszyn był czwartym co do wielkości miastem Wielkopolski. Liczył 7 687 mieszkańców, w tym 2 699 katolików, 2 660 ewangelików i 2 319 żydów. Całkowicie w tym okresie upadło tkactwo, rozwinęły się natomiast kuśnierstwo i szewstwo.

Wraz z rozwojem miasta w 1. połowie XIX wieku nastąpiły zmiany w jego wyglądzie i układzie przestrzennym. Do okręgu miejskiego włączono m.in. Starków i Zmysłów (rejon dzisiejszych ulic Gorzupskiej i Zmysłowej), zabudowano i uregulowano szereg ulic, które od niedawna były polnymi drogami. Wtedy też położono nowe bruki i chodniki z krawężnikami. Po pożarach w 1827 i 1841 roku na szerszą skalę zaczęto wznosić murowane budynki. Do dziś zachowały się jednopiętrowe domy z tego okresu we wschodniej i południowej powierzchni rynku (nr 23, 25, 29, 30). Zmianie uległa też sieć ulic w centrum. Ze względów przeciwpożarowych przebito dwie ulice w południowo-wschodniej i południowej pierzei rynku (dziś ulice Kościuszki i Wąska). Na południe od rynku, wzdłuż wąskich uliczek odbudowywała się dzielnica żydowska z synagogą w centrum (dziś pusty plac u bziegu ulic Krótkiej i Garncarskiej). W 1844 roku stanął budynek sądu krajowego (przy dzisiejszej ul. Sienkiewicza), a w 1867 roku uruchomiono gazownię miejską i wprowadzono gazowe oświetlenie ulic. Zwiastunem nadchodzącej industrializacji była pierwsza przemysłowa cegielnia, wybudowana w 1839 roku przy ul. Cegielskiej.

Zasadnicze zmiany w wyglądzie Krotoszyna nastąpiły jednak dopiero w ostatnim ćwierćwieczu XIX i na początku XX wieku, kiedy to powstała większość zakładów przemysłowych, szkół i gmachów urzędowych. Krotoszyn stał się wtedy ważnym ośrodkiem przemysłu przetwórczego i handlu ziemiopłodami. Ważne znaczenie gospodarcze dla miasta miała budowa linii kolejowych. W 1875 roku uruchomiono linię Wrocław-Gniezno, w 1887 roku trasę Leszno-Ostrów, a w 1901 roku ruszyła wąskotorowa kolej Krotoszyn-Pleszew.

Miasto rozbudowywało się. Na jego obrzeżach zwłaszcza zachodnich i północnych, powstały zakłady przemysłowe (fabryka maszyn, browary, tartaki, cegielnia, rzeźnia, gorzelnia) i nowe ulice (np. dzisiejsze ulice Staszica, Bolewskiego, Fabryczna). W tym czasie ukształtował się ostatecznie dzisiejszy wygląd centralnych kwartałów miasta. Przebudowie uległa większość kamienic rynkowych, a ratusz w latach 1898/99 uzyskał drugie piętro i nową pseudorenesansową elewację. Pojawiły się okazałe gmachy użyteczności publicznej (szkoły, poczta, starostwo, szpital) i nowe obiekty komunalne (wodociągi, basen). Powiększony garnizon przeniósł się w 1881 roku z koszar przy ul. Rawickiej do koszar dworcowych (Nachodkaserne) przy dzisiejszej ul. Mickiewicza. W 1898 roku oddano do użytku wojska kolejny kompleks budynków przy dzisiejszych ulic 56. Pułku Piechoty Wielkopolskiej i Młyńskiej („nowe koszary”, które nazwano imieniem marszałka Steinmetza). Po przeniesieniu w 1881 roku gimnazjum do nowego gmachu przy Roquettestaße (dziś ul. Kołłątaja) wojsko zajęło tez budynek poklasztorny (Kaserne III).

W końcu XIX wieku (przed 1897) na placu obok kościoła poklasztornego wzniesiono pomnik ku czci poległych w wojnach prusko-austriackiej (1866) i prusko-francuskiej (1870/71), a w 1903 roku poświecono pomnik żołnierzy 37. Regimentu obok koszar na Promenadzie Dworcowej (dziś skwer przy ul. Farbrycznej).

Dla napływających do Krotoszyna niemieckich rodzin urzędniczych miasto wybudowało na początku XX wieku piękne secesyjne kamienice przy zbiegu dzisiejszych ulic Sienkiewicza i Mickiewicza (tzw. domy urzędników). Świadectwem zamożności mieszczan i ich zmysłu estetycznego były stylowe lub eklektyczne wille, które pojawiły się w Krotoszynie na przełomie stuleci (ul. Mickiewicza, Zdunowska). Mieszkańcy odpoczywali i bawili się w licznych restauracjach i podmiejskich karczmach z letnimi ogrodami rekreacyjnymi (np. Leśniczówka, Bukowy Gaj, gospoda w Starym Krotoszynie). Niektóre z tych miejsc były świadkami ważnych wydarzeń politycznych, np. karczma w Grzegorzowie była siedzibą polskiego Komitetu Narodowego w 1848 roku.

Do znanych krotoszyńskich restaurantów na przełomie wieków zaliczał się m.in. Paul Scholz, którego kawiarnia znajdowała się najpierw przy ul. Rynkowej, a następnie w kamienicy na Rynku nr 6. Wmieście było kilka hoteli, z których najbardziej reprezentacyjnych należały „Dom Strzelca” i hotel „Pod Białym Orłem”.

Na początku XX wieku Krotoszyn był miastem zieleni. W jego centrum rozciągał się udostępniony mieszkańcom park księcia Thurn Und Taxis, główne ulice zacieniały drzewa, a podmiejskie wille tonęły w ogrodach. Od południowego wschodu miasto otaczały rozległe lasy. W 1910 roku ulice oświetlało 207 latarni gazowych. Od bogatego i zadbanego centrum Krotoszyn odbiegały wyglądem przedmieścia, zwłaszcza Błonie – zabudowane niskimi domami- zamieszkałymi głównie przez znacznie uboższą ludność polską.

Rozwojowi gospodarczemu Krotoszyna towarzyszył dynamiczny wzrost ludności; w 1903 roku miasto liczyło 13 219 mieszkańców (bez żołnierzy garnizonu).

Ostatecznie dziesięciolecia XIX i początek XX wieku to także okres nasilonej germanizacji. W obronie przed zniemczeniem Polacy zakładali liczne organizacje, których zadaniem było podnoszenie świadomości narodowej, szerzenie oświaty oraz walka z zaborcą na polu ekonomicznym.

Po I wojnie światowej Krotoszyn, wyzwolony 1 stycznia 1919 roku przez powstańców wielkopolskim, znalazł się w granicach odrodzonego państwa polskiego. Miasto utrzymało swój dotychczasowy cha kater rolniczo-przemysłowy. Wpłynęła na to bliskość granicy niemieckiej i rolnicy charakter powiatu. Oprócz istniejących wcześniej zakładów przemysłowych, powstały nowe, m.in. zakłady mieśne „Bacon” (1931), wytwórnia skadensowanego mleka i proszku mlecznego (1927), fabryka kawy słodowej. Po kryzysie gospodarczym (1929-33), kiedy to rozwój miasta został zachowany, w ostatnich latach przed wybuchem II wojny światowej nastąpiło znaczne ożywienie życia gospodarczego (m.in. wzrost budownictwa mieszkaniowego). W 1939 roku Krotoszyn liczył 15 225 mieszkańców w tym 3,55% stanowili Niemcy i 0,25% Żydzi.

Spokojny i rytmiczny rozwój miasta został przerwany przez wybuch II wojny światowej. Drugiego września 1939 roku Krotoszyn zajęli Niemcy. W wojnie obronnej Polski brał udział stacjonujący w Krotoszynie 56. Pułk Piechoty Wlkp.

W latach okupacji hitlerowskiej znaczną część ludności Krotoszyna wysiedlono do Generalnej Guberni i wywieziono na roboty przymusowe do Niemiec, ponad 420 osób zginęło w więzieniach i obozach koncentracyjnych. Na terenie miasta i powiatu prowadzono działalność konspiracyjną (Krotoszyn był siedzibą Komendy Obwodu, a później Inspektoratu Armii krajowej). Koniec okupacji hitlerowskiej przyniosła ofensywa Armii Czerwonej w styczniu 1945 roku, wsparta przez grupę ochotników z miejscowego ruchu oporu.

Po II wojnie światowej Krotoszyn pozostał siedzibą powiatu (w latach 1945-75 i ponownie od 1999 roku) oraz władz miejsko-gminnych. Ludność miasta wzrosła dwukrotnie i obecnie wynosi 30 000 osób. Wzniesiono szereg bloków mieszkalnych, a na obrzeżach miasta powstały nowe osiedla domków jednorodzinnych. Rozbudowano i zmodernizowano istniejące już wcześniej zakłady przemysłowe i pobudowano nowe.

Obecnie Krotoszyn jest ważnym ośrodkiem przemysłu maszynowego, lekkiego i spożywczego. Ważniejsze zakłady przemysłowe to: firma „Mahle Krotoszyn” (dawna Wytwórnia Sprzętu Mechanicznego, czołowy producent światowej klasy elementów silnikowych), „Fugor” (Fabryka Urządzeń Górniczych”, „Konstal” (producent konstrukcji stalowych), „JotKEL” (meble metalowe, sprzęt transportowy), Zakład Konfekcyjny „Teomina”, Spółdzielnia Inwalidzka „Jutrzenka” (świece i wyroby elektromechaniczne), „Gabi-Plast” (produkcja opakowań), „Nutricia” (zakład mleczarski), Przedsiębiorstwo Prokukcyjno-Handlowe „EWA” (produkty cukiernicze i farmaceutyczne).

W mieście istnieje kilka szkół średnich oraz Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia. Ożywioną działalność kulturalną, oświatową, rekreacyjną i sportową prowadzi: Krotoszyński Ośrodek Kultury, Biblioteka Publiczna, Muzeum Regionalne, Centrum Sportu i Rekreacji „Wodnik” oraz kluby sportowe. Działa szereg stowarzyszeń i organizacji regionalnych.