Pierwsza wzmianka o tym gminnym mieście odnotowana została w dokumencie wydanym w 1241 r., mówiącym o założeniu przez biskupa wrocławskiego kościoła miejscowości Sdunki.
Do niedawna uważano, iż była to osada służebna. Mieszkali w niej zduni, czyli rzemieślnicy zajmujący się nie jak dziś tylko stawianiem pieców, ale również budowaniem z gliny ścian, domów oraz lepieniem naczyń. Wnioskujemy to stąd, że nazwa tego zawodu bierze swój początek od staropolskiego czasownika „zdać”- co znaczy „lepić z gliny”. Dopiero w 2000 r. profesor Tomasz Jurek z PAN z Poznania stwierdził dobitne, iż swoje miano Zduny zawdzięczają założycielowi Zdunkowi, jednakże przezwisko to powstało od rzeczownika zdun. Na poparcie tej hipnozy można znaleźć kilka niezbitych dowodów. Po pierwsze w połowie XIII wieku pojawia się zapis „Sduncow”, co tłumaczymy jako Zdunków- posiadłość Zdunka. Opierając się wciąż na tym samym przykładzie, dochodzimy do wniosku, że ma on formę przymiotnikową zakończoną na –ów, co jest charakterystyczne dla nazw dzierżawczych, a te jak wiadomo pochodzą od imion bądź przezwisk założycieli. Utrzymująca się zaś od drugiej połowy XIII wieku postać „Zdunki” jest prawdopodobnie wynikiem wypierania typowych form dzierżawczych zakończonych na –ów przez skróconą formę na –ki. Poza tym w żadnych źródłach nie ma nawet najmniejszej wzmianki o tradycji garncarskiej w Zdunach. Ponadto istnieją ślady osadniczej aktywności twórcy Zdun. Otóż założył on, lub przedstawiciel tej samej rodziny, położoną niedaleko Milicza wieś Dunkowa, gdyż jej nazwę zapisywano w średniowieczu jako „Zdunkowo”.
Kolejna postać nazewnictwa to „Sduny”. Kształt tej formy mógł być spowodowany kojarzeniem nazwy z rzeczownikiem „zdun”- a nie z imieniem Zdunek. Dalsze przekształcenia to „Zduny” i „Zdony”. W zapisie „Zdony” mamy do czynienia z wymową „u” jak „o” przed „n”, spotykaną jeszcze dziś. Polega to na przykład w wymowie: „nomer”, „gront”, „gatonek” zamiast: numer, grunt, gatunek. Jest to odwrotny proces fonetyczny w stosunku do występującej w gwarach wielkopolskich wymowy „o” jak „u” przed „n”, na przykład: „kuniec”, „kuń” zamiast: koniec, koń.

Lista proboszczy katolickiego Kościoła pw. św. Jana Chrzciciela w Zdunach (Starych lub Polskich), działający od 1261 r.

1355-1377 r. (?) - ks. Mikołaj z Biechowa,

1377 r. - ks. prob. Tomasz ze Zdun,

1431 r. - ks. prob. Grzegorz ze Zdun,

1492-1497 r. - ks. prob. Wojciech Turski,

1497 -1503 r. - ks. prob. Mikołaj Gniewmir,

1521 r. - ks. prob. Mikołaj z Bliczewa,

1645 r. - ks. prob. Jan Kurtowicz,

do 1672 r. - ks. prob. Maciecj Sucharski,

1672-1680 r. - ks.prob. Bartłomiej Gorczyński,

1680-1715 r. - ks. prob. Stanisław Pagrodzki,

1715-1737 r. - ks. prob. Andrzej Antoni Baczewski vel Baczyński,

1737-1742 r. - ks. Szymon Paprocki,

1742-1750 r. - ks. Piotr Rokosowski,

1770-1789 r. - ks. Andrzej Miniszewski,

1789-1795 r. - ks. Tally,

1795-1830 r. - ks. Jan Wagner,

1830-1832 r. - ks. Winke,

1832-1834 r. - ks. Wysocki,

1834-1837 r. - ks. Kozłowski,

1837-1838 r. - ks. Nerlich,

1838-1840 r. - ks. Raditzki,

1840-1841 r. - ks. Pawłowski,

1841-1843 r. - ks. Munschke,

1843-1847 r. - ks Bulcerowski,

1847-1866 r. - ks. Frank,

1866-1890 r. - ks. prob. dr Ludwik Jażdzewski,

1890-1918 r. - ks. prob. Robert Kozik,

1918-1926 r. - ks.kan.Bolesław Jaśkowski,

1926-1931 r.-  ks.prob.Stanisław Michalski,

1931-1942 r. - ks.prob. Jan Pewniak,

1942-1945 r. - ks. oblat Alfons Ptak,

1945-1946 r. - ks.prob.Stanisław Możejko,

1946-1949 r. - ks.prob.dr Wiktor Kaperski,

1949-1952 r. - ks.prob.Zbigniew Szuberlak,

1952-1983 r. - ks.prob.mgr Marian Kwiatkowski,

1983-2003 r. - ks.dziekan kan. Jan Orpel,

2003- do dziś - ks. prob. Andrzej Nowak.

Lista proboszczy katolickiego kościoła św. Marcina w lesie Zdunowskim działającego do 1790 r.

1738 r. - ks. Antoni Błuchiński,

1753-1770 r. - ks.Antoni Miniszewski,

1770 r. - ks. Ignacy Seidel ze Śląska,

do 1790 r.- franciszkanin Franciszek Szedel.

Kościół ewangelicko-augsburski pw. Trójcy Przenaświętszej w Zdunach (Nowych lubNiemieckich) działający w latach 1636-1945

1636-1640 r. - p. Florian Boehm,

1640-1669 r. - p. Christian Hiller,

1669-1672 r. - p. Daniel Korn,

1672-1673 r. - p. Abraham Jaschke,

1673-1704 r. - p. Piotr Schroer,

1704-1710 r. - p. Jerzy Hanke,

1710-1714 r. - p. Engelhard Guhr,

1714-1758 r. - p. Jan Caspar Eberth,

1758 r.- p. Jan Lauterbach,

1758-1788 r. - p. Samuel Abracham Lauterbach (syn Jana),

1788-1792 r. - p. Kahldorf,

1863 r. - p. Otto Pffeifer,

1883 r. - p. Klewitz,

1888-1889 r. - p. Adolf Henschel,

1923-1930 r. - p. Stolpe,

1930-1945 r. - p. Wagner.

Kościół ewangelicki pw. Arki Noego w Sieniutowie działający w latach 1642-1672

1642r.-1649r. - p. Fryderyk Opitz z Wochlau (Wołowa),

1649r.-1669r.-p. Andreas Ronschowius z Torunia,

1669r.-1672r.-p. Aarn Bilwernitz,

1672r.-p. Abraham Jaschke.

Wójtowie Zdun:

1261-1267 r. - Labrecht (Lambert) z Buczkowa,

1382-1401 r. - Konrad von Borschnitz aus Klosewitz

1401-1450 r. - Herman Zdunowski,

1450 r. - Konrad Zdunowski,

1450-ok. 1455 r. - Maciej Zdunowski,

ok. 1455-1477 r. - Jan Zdunowski,

Burmistrzowie Zdun (Polskich lub Starych):

1672 r. - Wawrzyniec Cyba,

1703- (-) Szybka,

1715 r. - Mikołaj Wróblewicz,

Burmistrzowie Zdun (Nowych lub Niemieckich):

1637-1681 r. - Daniel Preuss,

1681-(-) Wende,

1715 r. - Gottlieb Fraulieb,

Burmistrzowie Sieniutowa:

1672 r. - Jan Bornschke,

Burmistrzowie Połączonych Zdun:

1793 r. - J.J. Falkenhayr,

1818-(-) Keller,

1861r.-(-) Waschke,

1883-1919 r. - (-) Lachmann,

1919-1920 r. -(-) Hohense,

1920-(-) Lachmann (ten sam),

1920-1920 r. - Ludwik Dobski,

1920-1921 r. - Stefan Izydorczyk,

1921 r. - Ludwik Dobski (ten sam),

1921-1924 r. -(-) Frąckowiak,

1924-1926 r. - Czesław Surmacewicz,

1926-1934 r. - Bernard Szał,

1934-1938 r. - Mieczysław Taffe,

1938-1939 r. - Andrzej Długi.

Amstkommisar Zdun/Treuestaedt:

1939-1940 r. - Karl Kambach,

1940-1945 r. - Gustaw Reiman.

Naczelnicy Zdun:

1945-1952 r. - Zygmunt Kostzewa,

1952-1965 r. - Władysław Fąferko,

1965-1966 r. - Roman Pffoegel,

1966-1972 r. - Józef Zydorczyk,

1983-1977 r. - inż. J. Ucichowski

1977-1990 r. - Edmund Stanisławski.

Burmistrzowie Zdun:

1990-1996 r. - mgr inż. Sławomir Szczepański,

1996-do dziś - inż. Władysław Ulatowski.

Oddziały wojskowe w Zdunach:

Polska Piastów:

1039 r. - wojska czeskie-Brzetysław I,

1387 r. - wojska czeskie-Zygmunt Luksemburczyk,

I Rzeczpospolita:

Polacy:

1746-1793 r. - kompania 10. Regimentu Ordynacji Rydzyńskiej i szwadron I Brygady

Kawalerii Brygady Narodowej:

1746-ok. 1760 r. - kpt Jan Romberg,

ok. 1760-1774 r. - mjr Falkeinhein,

1774 r. - kpt Józef Wolski PS. Jan Borzęcki,

1779 r. - gen. Andrzej Mielęciński,

1785 r. - por. Gliński,

1789-1791 r. - por./mjr Antoni Józef Madaliński h. Larysza.

Szwedzi:

1702-1706 r. - garnizon szwedzki

Sasi (Saksończycy):

1710-1716 r. - garnizon saski-Mikołaj Zejdlic.

Rosjanie:

1706-1707 r. - garnizon rosyjski-płk Schultz,

1710-1717 r. - garnizon  rosyjski-gen. Antoni Jeżewski, 1712r.-gen. Bauer,

1760 r. - garnizon rosyjski-płk Konstantinow, mjr Jan Drewitz,

1769-1770 r. - garnizon moskiewsko-kozacki – mjr Jan Drewitz.

Zabór Pruski:

Prusacy/Niemcy:

1793-1871 r. - garnizon pruski, w międzyczasie kompania III Batalionu 19 pułku Landwehry,

1919 r. - 57 pułk piechoty

1919 r. - Grenschutz Freyhan-mjr Muther i ppor Pohs

Francuzi:

1812 r. - oddział 14 pułku kirasjerów V Korpusu Wielkiej Armii Napoleona.

II Rzeczpospolita:

1919 r. - II Batalion 12 pułku strzelców Wielkopolskich-1919r.-ppor Marian Modrzejewski, następnie kpt Sergiusz Radziwanowski,

1919 r. - kompania jarocińska-sierż. Ignacy Talarczyk,

1919 r. - 1 kompania Batalionu Pogranicznego-ppor Maksymilian Rakowski,

1919 r. - Zdunowska Straż Ludowa-ks. Bolesław Jaśkowski.

II Wojna Światowa:

Polacy:

1939-1942 r. - Szare Szeregi-por./kpt Franciszek Jaskulski PS. „Zagończyk”

Niemcy:

1939 r. - II Batalion 183 pułku Landwehry-kpt Henschel,

1939 r. - II Bateria 66 pułku Artylerii-mjr Wilhelm Kleinau.

Polska Rzeczpospolita Ludowa:

1945 r. - oddział IV Armii Pancernej I Frontu Ukraińskiego.

Właściciele Zdun:

Do 1266r.-Bolesław Pobożny

1266r.-1268r.-bp Tomasz I

1268r.-1270r.-bp Władysław Wrocławski

1270r.-1292r.-bp Tomasz II Zaremba,

1292r.-1301r.-bp Jan Romka,

1301r.-1319r.-bp Henryk z Wierzbna,

1319r.-1326r.-bp Wit de Habdank/ bp Lutold z Kromieryża

1326r.-1341r.-bp Nankier

1341r.-1355r.-bp Przecław z Pogorzeli,

1355r.-1383r.- ks. Mikołaj z Biechowa,

1383r.-1407r.(1412r.)-Konrad von Borscnitz aus Klosewitz,

1407r.(1412r.)-1450r.-Herman Borschnitz,

1450r.-ok1455r.-Konrad Zdunowski h. Belina,

ok.1455r.-1477r.-Jan Zdunowski h. Belina,

1477r.-ok.1531-Anna jutr oska h. Rogala

od ok. 1531r.-Bartłomiej, Mikołaj i Jan Jutroscy h. Rogala

Część Bartłomieja:

ok.1531r.-1545r.-Bartłomiej Jutroski h. Rogala,

1545r.-ok.1570r.-Jerzy Konarski h. Gryf,

ok.1570r.-ok1600r.-Jan Konarski h. Gryf,

ok. 1600r.-1613r.-Jan Zborowski h. Jastrzębiec,

1613r.-1633r.-Abraham Sieniuta h. Północ,

1633r.-1657r.-Jan Sieniuta h. Północ.

Część Mikołaja:

ok.1531r.-1547r.-Mikołaj Jutroski h. Rogala,

1547r.-1569r.-Wojciech Kuklinowski h. Prawdzic,

1569r.-1600r.-Jan Jutrowski h. Rogala do 1590r. wspólnie z Piotrem Jutrowskim h. Rogala,

1590-(po Piotrze) -1637r.– Adam Czacki h. Świnka do 1600r. wspólnie z Janem Czackim h. Świnka,

1637r.-1657r. – Jan Sieniuta h. Półkozic (całą część Mikołaja),

Część Jana:

ok. 1531r.-ok.1550r.-Jan Frycz Jutroski h. Rogala,

ok.1550r.-1586r.-Łukasz Jutrowski h. Rogala,

ok.1550r.-1571r.-Maciej Jutrowski h. Rogala,

1571r. (po Macieju) 1586r. (po Łukaszu)-ok.1600r.-Jan Czacki h. Świnka (ten sam),

ok.1600r.-1632r.-Wojciech Czacki h. Świnka,

1632r.-1657r.-Jan Sieniuta h. Półkozic.

Właściciele Wszystkich Części:

1657r.-1681r.-Krzysztof Aleksander Sieniuta h. Półkozic,

1681r.-1703r.-Rafał Leszczyński h. Wieniawa,

1703r.-1741r.-Stanisław Leszczyński h. Wieniawa,

1741r.-1762r.-Aleksander Józef Sułkowski h. Sulima,

1762r.-1791r.-August Sułkowski h. Sulima,

1791r.-1799r.-Maksymialian Antoni Jan Mielżyński h. Nowina,

1799r.-1826.r-Stanisław Kostka Mielżyński h. Nowina,

1826r.-1861r.-Leon Tomasz Mak Mielżyński h. Nowina,

1861r.-1866r.-Henryk XII Reuss von Plauer,

1866r.-II poł XIX w.-Henryk XIII Reuss von Plauer.

Liczba ludności Zdun:

1267 r. - ok. 400-600,

1567 r. - 730,

XVII w. - 2 000-2 500,

ok. 1700 r. - ok. 3 685,

ok. 1710 r. - ok. 1 850,

1793 r. - 3 481,

1800 r. - 3 911,

1837 r. - 3 114,

1858 r. - 3 326,

1861 r. - 3 472,

1885 r. - 3 529,

1921 r. - 2 825,

1928 r. - 2 997,

1937 r. - ok. 3 600,

1938 r. - 3850,

1998 r. - 4 661,

2009 r. - 4 498,

Bibliografia:

„Dzieje Zdun” K.Grobelny, G.Kryg, J. Kordy, A. Macias, Zduny, 1994r.

Publikacja „Zduny 740 lat”,

„Zduny. Późnośredniowieczne i nowożytne rezydencji właścicieli miasta”, R. Rygiel, T. Jurek, Łódź, 1999r.,

Ponadto wiadomości ze Zdunowskiego Ośrodka Kultury, Izby Muzealnej w Zdunach, p. R.Markowskiego oraz ks. Prob. A. Nowaka.