Przeszkody w zawarciu małżeństwa

Przeszkody małżeńskie (według Kodeksu Prawa Kanonicznego)

Przeszkoda małżeńska ma szerokie znaczenie. Oznacza każdą okoliczność zawartą w Kodeksie Prawa Kanonicznego, której konsekwencje nie pozwalają na zawarcie związku małżeńskiego i złamanie jej grozi stwierdzeniem nieważności małżeństwa. Przedstawimy zawarte w Kodeksie przeszkody, które stoją na drodze zawarcia związku małżeńskiego.

Przedstawione przeszkody  w Kodeksie Prawa Kanonicznego (KPK) z 1917 roku nazywa się „zrywającymi”. Kodeks Jana Pawła II z 1983 roku wymienia 12 przeszkód zrywających. Podzielone są one na publiczne i tajne. Za przeszkody publiczne uważa się te, które mogą być udowodnione w zakresie zewnętrznym (np. przeszkoda wieku), a tajne to takie, których nie można jednoznacznie pokazać (np. przeszkoda występku).  

1.Przeszkoda wieku

KPK w kan. 1083 § 1 określa, że zawrzeć ważnego związku małżeńskiego nie może mężczyzna przed ukończeniem szesnastego roku życia i kobieta przed ukończeniem lat czternastu. Konferencja Episkopatu Polski zgodnie z pozwoleniem KPK ustaliła progi wiekowe: dla mężczyzny 21 rok życia, a dla kobiety – 18 rok życia. Podobnie do tej zasady przychyla się prawo państwowe. W wyjątkowych sytuacjach można uzyskać pozwolenie na wcześniejsze zawarcie małżeństwa.

2. Przeszkoda niemocy płciowej

Małżeństwo z natury nastawione jest na zrodzenie i wychowanie potomstwa, dlatego na szczególnej uwadze KPK ma zdolność do podejmowania aktów małżeńskich przedłużających ludzkie życie. Przeszkoda niemocy płciowej wychodzi z naturalnego prawa Bożego i wyklucza możliwość uzyskania dyspensy. Kan. 1084 § 1 postanawia, że "niezdolność dokonania stosunku małżeńskiego, uprzednia i trwała, czy to ze strony mężczyzny czy kobiety, czy to absolutna czy względna, czyni małżeństwo nieważnym z samej jego natury". Postanowienie należy interpretować jako niezdolność do współżycia jednej ze stron związku, a nie niezdolność do zrodzenia potomstwa. Aby niemoc płciowa była przeszkodą, nie musi być absolutna, wystarczy gdy jest względna (mężczyzna nie może współżyć z kobietą, z którą zawarł małżeństwo lub kobieta z poślubionym przez siebie małżonkiem).  

3. Przeszkoda węzła małżeńskiego

W kan. 1085 § 1 KPK określono, że zawrzeć związku małżeńskiego nie może osoba, która jest związana węzłem innego małżeństwa, nawet niedopełnionego. Przeszkodę stanowi jednak rzeczywiście istniejący węzeł małżeński, co zakłada jego powstanie i brak jego rozwiązania. Przeszkoda węzła małżeńskiego także wywodzi się z prawa Bożego pozytywnego (objawione w Piśmie Świętym i Tradycji) i nie ma od niego odstępstw. Prawo określa, że ponownie związek małżeński można uzyskać jedynie poprzez: śmierć współmałżonka, dyspensę papieską (od niedopełnionego małżeństwa), przywilej Pawłowy, stwierdzenie nieważności małżeństwa.

4. Przeszkoda różnej religii

W kan. 1086 § 1 zawarto regułę, która zabrania zawarcia małżeństwa między dwojgiem osób, jeśli jedna z nich została ochrzczona w Kościele katolickim lub została do niego przyjęta i nie odłączyła się od niego formalnym aktem, a druga nie jest ochrzczona. Przeszkoda różnej religii jest pochodzenia kościelnego, ale wiąże się z prawem Bożym. Od tej przeszkody można otrzymać dyspensę pod warunkiem, że strona katolicka złoży oświadczenie (rękojmię), że jest gotowa usunąć niebezpieczeństwo utraty wiary oraz gdy złoży szczere przyrzeczenie, że zrobi wszystko, by potomstwo małżeństwa zostało ochrzczone w Kościele katolickim i wychowane w wierze.  Druga strona powinna być powiadomiona o obowiązkach ze strony katolickiej.  

5. Przeszkoda święceń

Kan. 1087 stanowi, że do związku małżeńskiego nie może przystąpić osoba, która otrzymała święcenia i przyrzekła respektowanie celibatu. Od 1972 roku obowiązek celibatu obowiązuje w trzech stopniach święcenia: diakonat, prezbiteriat i episkopat – tylko one są święceniami. Przeszkoda święceń jest pochodzenia kościelnego i ma swoją podstawę w ewangelicznej radzie czystości. Wykrocznie od zasady skutkuje unieważnienie święceń.

6. Przeszkoda ślubu

KPK kan. 1088 ustanawia, że nieważne staje się zawarcie małżeństwa w chwili, gdy jedna ze stron związana jest wieczystym ślubem publicznym w instytucie zakonnym. Ślubem w instytucie zakonnym jest świadome i dobrowolne złożenie obietnicy Bogu życia w dozgonnej czystości. Złożenie ślubu wieczystego jest przeszkodą, ale ślub złożony prywatnie na czas nieokreślony nie wywołuje przeszkody małżeńskiej. Przeszkoda pochodzi z prawa kościelnego, a dyspensa jest możliwa i zastrzeżona Stolicy Apostolskiej, jeśli ślub został złożony w instytucie zakonnym podlegającym prawu papieskiemu.  

7. Przeszkoda uprowadzenia

Według kan. 1089 małżeństwo nie może być zawarte między mężczyzną i kobietą uprowadzoną, przetrzymywana w niewoli z zamiarem zawarcia związku małżeńskiego. Jest to możliwe jednak, jeśli kobieta zostanie uwolniona i sama, dobrowolnie wyrazi zgodę na zawarcie związku. Według prawa kościelnego jak długo kobieta uprowadzona jest pod władzą mężczyzny, tak długo nie może ona w sposób wolny wyrazić zgody na małżeństwo. Przeszkoda swoje źródło ma w prawie kościelnym. Dyspensa może nastąpić w momencie wyrażenia wolnej i niezależnej woli kobiety.  

8. Przeszkoda występku

KPK w kan. 1090 § l ustanowił, że do związku małżeńskiego nie może przystąpić osoba, która zadała śmierć współmałżonkowi osoby, z którą do owego związku zamierzała przystąpić lub własnemu współmałżonkowi. Istotny jest także aspekt intencyjny, czyli chęć zawarcia małżeństwa z określoną osobą. Bierze się także pod uwagę współudział fizyczny lub moralny w popełnionym czynie. Te osoby w przyszłości także mogą napotkać przeszkodę w zawieraniu związku małżeńskiego. Nie będzie przeszkodą zabójstwo uchybione lub usiłowanie dokonania zabójstwa. Przeszkoda nie odnosi się do osób nieochrzczonych.

9. Przeszkoda pokrewieństwa

W KPK kan. 1091 § l – 4 ustanowiono, że nie mogą zawrzeć węzła małżeńskiego osoby spokrewnione w linii prostej. W linii bocznej nieważne jest małżeństwo z członkami czwartego stopnia pokolenia włącznie.  Przeszkoda pokrewieństwa nie zwielokrotnia się. Przy ustalaniu stopnia pokrewieństwa należy ustalić, że wspólny przodek oznacza parę ludzką lub tylko jedną osobę, od której krewni bezpośrednio pochodzą. Przeszkoda pokrewieństwa w pierwszym stopniu linii prostej pochodzi z prawa Bożego naturalnego. Kościół przyjmuje, że od zasady nie ma możliwości dyspensy. Polski Kodeks rodzinny i opiekuńczy również nie zezwala na małżeństwo między krewnymi w linii prostej oraz między rodzeństwem rodzonym i przyrodnim.

10. Przeszkoda powinowactwa

Zgodnie z kan. 109 § l nie jest możliwe zawarcie małżeństwa między dwojgiem spowinowaconych ze sobą osób. Powinowactwem jest bliskość osób, której źródłem nie są więzy krwi, ale ważnie zawarty związek małżeński. Bliskoś ta istnieje między mężem i krewnymi żony oraz żoną i krewnymi męża. Powinowactwo w linii prostej powoduje nieważność małżeństwa we wszystkich stopniach (najczęściej chodzi o relacje ojczym-pasierbica i macocha-pasierb). Przeszkoda jest pochodzenia kościelnego i możliwe jest uzyskanie dyspensy.  

11. Przeszkoda przyzwoitości publicznej

W kan. 1093 ustalono, że przeszkoda ta powstaje z nieważnego małżeństwa po rozpoczęciu wspólnego życia lub z notorycznego albo publicznego konkubinatu. Nieważność małżeństwa wynikać może z różnych przyczyn. Ważne, aby dwoje ludzi uzewnętrzniało postać prawdziwego związku małżeńskiego. Przeszkoda pochodzi z prawa kościelnego i możliwa jest dyspensa.

12. Przeszkoda pokrewieństwa prawnego
W KPK (kan. 1094) czytamy, że nie można zawrzeć małżeństwa, gdy strony są związanie pokrewieństwem powstałym na skutek adopcji lub w drugim stopniu linii bocznej. Według prawa kościelnego przeszkodą są związani adoptujący i osoba adoptowana oraz osoba adoptowana i dzieci osoby adoptującej. Przeszkoda powstaje z ważnie dokonanej, prawnie sfinalizowanej adopcji. Pochodzi z prawa kościelnego i nie ma możliwości odstępstwa od niej.