Wokół postaci tego świętego powstało mnóstwo legend i opowiadań hagiograficznych. Malowali jego wizerunki najwybitniejsi malarze, w tym Tycjan i Jan da Crema. Święty z Miry patronuje do dziś Grecji, Rosji, Nowogrodowi i Antwerpii. Jest również patronem dzieci, flisaków, cukierników, kupców, marynarzy, młynarzy, notariuszy, panien, piekarzy, pielgrzymów, podróżnych, rybaków, studentów i żeglarzy.

Ten prawdziwy Mikołaj – święty kościoła zarówno w obrządku katolickim, greckim, jak i prawosławnym – urodził się w 270 roku, w miejscowości Patras, w Grecji. Pochodził z bardzo zamożnej i pobożnej rodziny, od dziecka był wrażliwy, nieśmiały i współczujący, chętnie dzielił się z ubogimi dziećmi wszystkim co miał: jedzeniem i zabawkami, jednak ze względu na swoją nieśmiałość i skromność, robił to anonimowo, w nocy podrzucał do domu potrzebujących jedzenie, słodycze i zabawki dla dzieci, ciepłą odzież, pieniądze.

Gdy dorosły, wybrał drogę kapłaństwa, a cały oddzielony po rodzicach ogromny majątek rozdał biednym. Gdy został biskupem nadal prowadził życie skromne, pełne pokory i służby ludziom. W czasie rządów cesarza Dioklecjana prześladującego chrześcijan, biskup Mikołaj został wtrącony do więzienia, z którego uwolniono go dopiero w 313 roku na mocy edyktu mediolańskiego. W 325 roku brał czynny udział w soborze w Nicei. Z relacji księdza Skargi wiemy, że za sprawą biskupa Mikołaja miały miejsce cudowne zdarzenie. W „Żywotnych Świętych” czytamy:

„Liczne były cuda, jakie zdziałał w czasie drożyzny, srogich nawałnic, u chorych i opętanych, nawet w jak największym oddaleniu. Eustachiusz, chciwy namiestnik, skazał był na śmierć kilku kupców, jedynie dlatego, aby się ich majątkiem wzbogacić. Już też stali na rusztowaniu, już błyszczał miecz nad ich głowami, wtedy ukazał się Mikołaj, wydarł mordercze żelazo z rąk oprawcy, zganił Eustachiuszowi ostro niesprawiedliwość i ocalił niewinnych. W podróży do Nicei wskrzesił trzech młodzieńców, którzy potajemnie zamordowano i wrzucono w beczkę. Sława jego rozeszła się po całym świecie chrześcijańskim. (…)”.

Biskup Mikołaj zmarł 6 grudnia 352 roku. Został pochowany w Mirze. Dopiero w 1087 roku jego ciało ekshumowano i przewieziono do miasta Bari we Włoszech. W dwa lata później jego grobowiec w bazylice pod wezwaniem świętego Mikołaja w Bari poświecił papież Urban II. Kult świętego Mikołaja miał miejsce już od VI wieku, a od wieku XIII w szkołach wprowadzono stypendia i zapomogi pod patronatem św. Mikołaja na naukę dla zdolnej i ubogiej młodzieży. 6 grudnia to w Kościele katolicki wspomnienie świętego; dzień ten stał się tradycyjnym czasem obdarowywania dzieci słodyczami i drobnymi upominkami. Kolejny raz z darami zjawi się święty w Wigilię Bożego Narodzenia.

Warto jeszcze zwrócić uwagę na etymologię imienia świętego. Pochodzi ono z języka greckiego i brzmi Nikolaos, czyli nike + laos, co oznacza zwycięstwo + lud.

Piękną literacką wersję żywota św. Mikołaja znajdziemy w opowiadaniu Zofii Kossak-Szczuckiej Pierwsze dary św. Mikołaja zamieszczonym w zbiorze legend o świętych „Szaleńcy Boży”.

LITANIA DO ŚWIĘTEGO MIKOŁAJA
Kryie eleison, Chryste eleison
Chryste usłysz nas, Chryste wysłuchaj nas,
Ojcze z nieba, Boże – zmiłuj się nad nami
Synu Odkupicielu świata, Boże
Duchu Święty, Boże

Święta Trójco, jedyny Boże
Święty Mikołaju, Cudotwórco – módl się za nami
Święty Mikołaju, wspomożycielu ubogich,
Święty Mikołaju, obrońco dziewic,
Święty Mikołaju, opiekunie żeglarzy,
Święty Mikołaju, wskrzeszeniu umarłych,
Święty Mikołaju, odnowicielu świątyń bożych,
Święty Mikołaju, pocieszycielu strapionych,
Święty Mikołaju, ucieczko chorych,
Święty Mikołaju, biskupie cudownie wybrany,
Święty Mikołaju, dobry pasterzu wiernych,
Święty Mikołaju, pogromco złych duchów,
Święty Mikołaju słowa Bożego głosicielu,
Święty Mikołaju, walczący ze zbrodniami,
Święty Mikołaju, zdrowie niemocnych,
Święty Mikołaju, podporo więźniów,
Święty Mikołaju, strzegący tajemnic,
Święty Mikołaju, szczodry jałmużniku,
Święty Mikołaju, miłujący ubóstwo,
Święty Mikołaju, podporo wstrzemięźliwości,
Święty Mikołaju, opiekunie sierot,
Święty Mikołaju, opiekunie rodzin,
Święty Mikołaju, naśladowco cnót Chrystusowych,
Święty Mikołaju, pośredniku nasz u Pana,
Święty Mikołaju, ratunku konających,
Święty Mikołaju wybawicielu dusz czyśćcowych,
Święty Mikołaju, ucieczko w każdej potrzebie,
Święty Mikołaju, ojcze nasz najlepszy,
Święty Mikołaju, patronie naszego kościoła,
Święty Mikołaju, opiekunie naszej parafii.

Baranku Boży, który gładzisz grzechy świata,
przepuść nam, Panie
Baranku Boży, który gładzisz grzechy świata,
wysłuchaj nas, Panie
Baranku Boży, który gładzisz grzechy świata,
zmiłuj się nad nami.