Był bardzo sławny w pokoju niż w czynach i sztuce wojennej. Zasłużył sobie na przydomek „Wielkiego” nie tylko męstwem wojennym i zwycięstwami, ile wspaniałymi czynami…” – pisał renesansowy historyk, biskup Marcin Kromer o Kazimierzu.

KRÓL-WIZJONER
Jego ojciec Władysław Łokietek przez kilkanaście lat rządów nie uznawał dyplomacji oraz kompromisów. Z zapamiętaniem i nader często sięgał po oręż, wdając się w kolejne konflikty zbrojne bardzo wyczerpujące państwo pod względem finansowym. Kiedy na tronie zasiadł Kazimierz, doskonale zdawał sobie sprawę, że gospodarczo i politycznie jest zbyt słaby do prowadzenia wojen z potężnymi sąsiadami – Krzyżakami oraz królem Czech, uzurpującym sobie prawa do polskiej korony. Dlatego licznymi zabiegami dyplomatycznymi doprowadził do zawarcia z nimi ugody i z całych sił skupił się na działaniach wzmacniających kraj, które przekształciły go w nowoczesne państwo. Wspierali go w tym mądrzy doradcy, wykształceni na zagranicznych uniwersytetach, którzy zdobytą tam wiedzę i obowiązujące idee przekazywali monarsze. A ten przede wszystkim postanowił scalić dzielnicę Królestwa Polskiego. Powołał urzędy centralne – kanclerski i podkanclerski, marszałkowski, urząd podskarbiego i zarządcy dóbr królewskich. Ujednolicił też system monetarny, wprowadzając tzw. system groszowy (jego podstawą była grzywna krakowska, ważąca 197 gram srebra). Jednak najważniejszym instrumentem rządzenia stało się prawo, które monarcha sprecyzował w wydanych w 1347 roku Statutach. Przepisy te zaprowadziły w kraju długo wyczekiwany porządek, zagwarantowały społeczną sprawiedliwość, ukróciły dotychczasową samowolę oraz korupcję królewskich urzędników i możnowładców. – „… Stał się pierwszym twórcą sprawiedliwych praw w Polsce. Miłość jego do ojczyzny była tak wielka i tak bezgraniczna hojność i troskliwość o jej uświetnienie, że przewyższył wszystkich królów polskich, swych poprzedników polskich oraz następców…” – oceniał poczynania monarchy (sto lat po jego śmierci) kronikarz Jan Długosz.

GOSPODARKA I NAUKA
Król zdawał sobie sprawę, że gwarantem potęgi kraju jest intensywny rozwój gospodarczy i naukowy. Ufundował więc Akademię Krakowską (pierwszy w Polsce, a drugi w Europie uniwersytet). Dzięki otrzymanym z jego rąk przywilejom do Polski zaczęli ściągać imigranci z Zachodu – m.in. Niemcy i Holendrzy. To właśnie z ich pomocą zreformowano nieefektywne rolnictwo – wprowadzono trójpolówkę (co roku uprawiono tylko dwie części pola, trzecia „odpoczywała”), dzięki temu ziemia nie była wyjałowiona, a plony większe. Powstawały nowe warsztaty. Wyznaczono miasteczka, wsie i miasta. Król wspierał działalność gospodarczą, ale i ludzi z najniższego szczebla społecznej hierarchii – wieśniaków. Dlatego nazywano go królem chłopów. Kazimierz był też największym budowniczym – za jego panowania powstało ponad tysiąc nowych osad wiejskich, a liczba miast wzrosła ze 100 do 200.
W większości były one drewniane, ale ogrom tych inwestycji i tak robi wielkie wrażenie. Wymagały one pieniędzy. Regularne wpływy do królewskiego skarbca zagwarantowały wprowadzone przez władcę cła i podatki gruntowe – tzw. poradlne (12 groszy od łana) zobowiązani byli płacić wszyscy właściciele ziemscy. Kolejnym źródłem dochodu była produkcja i handel solą. Wydana przez Kazimierza w 1368 roku ordynacja górnicza podniosła opłaty za dzierżawę kopalń w Bochni i Wieliczce do 18 tys. grzywien. Według szacunku, dochody z tego tytułu jedną czwartą wpływów królewskiej kasy.

POSTAWIŁ NA OBRONNOŚĆ
Choć, jak wiemy, król nie był zwolennikiem wojen, to zdawał sobie sprawę, że kwestia obronności jest również ważne, jak gospodarczy dobrobyt. Tylko dobrze chronione państwo może uniknąć wojennej zwieruchy i związanych z nią strat. Kazimierz zreformował więc armię i rozbudował system murów obronnych skutecznie zabezpieczających kraj przed najazdami wrogów. Na jego zlecenie obwiedziono nimi i ufortyfikowano blisko 30 miast, m.in. wspomnianą Wieliczkę, Łęczyce, Krosno, Sanok i Płock. Nakładem królewskiej kasy wzniesiono też 53 znaki, w tym słynny system Orlich Gniazd, które strzegły granic państwa.

Podczas pisania tekstu korzystałem z opracowania „Kazimierz Wielki jako reformator i człowiek Janusza Skodlarskiego”.